مواظب رگ‌های خود باشید!

در این زمینه مراقبین بهداشتی باید آگاه باشند که در بسیاری موارد، به‌ویژه در بیماران مبتلا به پرفشاری خون خفیف، اصلاح رژیم غذایی و شیوه زندگی، نیاز به دارودرمانی را رفع یا دوز دارو را کاهش می‌دهد.
 
عوامل تغذیه‌ای که در ایجاد این مشکل مؤثرند، عبارتنداز: چاقی، دریافت زیاد سدیم، مصرف کم پتاسیم و کلسیم.
 
لازم به ذکر است که در برخی موارد، بیماری‌های کلیوی یا مشکل در غدد درون ریز و… می‌توانند منجر به پرفشاری خون شوند، ولی در بیش از ۹۰ درصد موارد علتی برای فشار خون بالا یافت نمی‌شود، که به آن «فشار خون بدون علت» می‌گویند.در واقع جنبش روی‌آوری به مواد خوراکی برای پیشگیری و درمان بیماری‌ها، چند سالی است که مورد توجه مجدد قرار گرفته است، اما یافته‌‌های نوین در تأیید آن موجب شده است که دامنه و سرعت این گرایش به طرز شگفت‌‌انگیزی افزایش یابد.
 
اکنون این رویکرد در بسیاری از نقاط جهان طرفداران بی‌شماری دارد و تنظیم رژیم غذایی، در جهت کاهش فشار خون جزئی تفکیک‌ناپذیر از زندگی افراد درگیر با این اختلال را تشکیل می‌دهد.
 
اگر از مشکلات تغذیه‌ای نظیر پرفشاری- اختلال در چربی‌ها، بالا بودن قند خون، چاقی و… رنج می‌برید و تا به حال به ترکیب مواد غذایی که استفاده کرده‌اید، توجه نداشته‌اید، علت را در همین امر جست‌‌وجو کنید و به عنوان یک اصل ابتدا به تهیه جدولی بپردازید که نشانگر مواد غذایی باشد که در روز قبل مصرف کرده‌اید (یادآمد ۲۴ ساعته) سپس با نگاهی به الگوی تغذیه سالم که در پایان به آن خواهیم پرداخت، مشخص کنید که کدام موارد، موارد تخطی شما از یک رژیم غذایی سالم و مناسب بوده است (امیدوارم در این امتحان تجدید نشوید.)
 
در اینجا بهتر است به ذکر اهداف تغذیه‌ای در افراد مبتلا به پرفشاری خون بپردازیم:
 ۱ – کاهش دریافت سدیم و چربی‌ها
 ۲ – افزایش دریافت پتاسیم و سایر مواد معدنی مفید
 ۳ – کاهش مصرف دخانیات
 ۴ – تشویق به رعایت عادات بهداشتی در خوردن غذا و تبعیت از رژیم غذایی متعادل
 
در واقع ویتامین‌های متعددی نیز وجود دارند که وجود آنها، برای تنظیم فشار خون و پیشگیری از بیماری‌های قلب و عروق بسیار کارآمد است. علاوه بر ویتامین‌ها، مواد معدنی و‌آنتی‌اکسیدان‌ها و همچنین بیوفلاونوئیدها نیز در این زمینه نقش دارندکه عبارتنداز:
 
ویتامین ، کولین، منیزیم، سلنیم، بتاکاروتن، ویتامین C و… بعد از بحث ویتامین‌ها و مواد معدنی، پرداخت جزیی‌تر به برخی مواد غذایی که از اهمیت ویژه‌‌ای تعدیل چربی‌ها و فشار خون دارند، خالی از فایده نخواهد بود، زیرا اغلب داروهای فشارخون از طریق غیرمستقیم اثر کرده و غالباً ممکن است عوارض جانبی ناراحت‌کننده‌ای نظیر سرگیجه، ناتوانی جنسی، ضعف و خستگی مفرط و بی‌نظمی ضربان قلب و… ایجاد کنند، در عوض برخی مواد غذایی وجود دارند که می‌‌توانند باعث کاهش فشار بدون عوارض جانبی شوند.
 
کرفس:
 دکتر الیوت در جریان پژوهش‌هایی دریافته است که در کرفس ترکیب شیمیایی با نام فتالید وجود دارد که روی عضلات نرم رگ‌های خونی اثر کرده و آن را گشاد می‌کند و از این طریق به شکل مستقیم و ساده در کاهش فشار خون، تأثیر دارد.
 

پیاز:
پیاز حاوی ماده‌ای به نام آدنوزین است و در ضمن دارای ترکیبات آنتی اکسیدانی بوده که در انواع تیره آن مقدار بیشتری موجود است و در اصل پیاز را عامل مؤثری در پایین آوردن کلسترول و فشار خون و کاهش لخته شدن خون در سرخ‌رگ‌های قلب می‌دانند که به این لحاظ تأثیری کاملاً شبیه به آسپرین دارد.
 

سیر:
 حداقل در هفده آزمایش بالینی نشان داده شده است که سیر قادر به تعدیل فشار خون است و میزان کاهش آن در اغلب آزمایش‌ها با خوردن ۶۰۰ میلی‌گرم سیر از پنج تا ده درجه است.
 

شنبلیله:
 تحقیقات نشان داده است که گرد تخم شنبلیله آسیاب شده، کلسترول خون را پایین می‌آورد و ثانویه به آن، منجربه کاهش فشار خون خواهد شد. ماده ژله‌ای که از انواع فیبر قابل حل در آب به نام گالاکتومان است و در تخم شنبلیله وجود دارد، به اسیدهای صفراوی باند شده و موجب کاهش کلسترول حتی در حد تأثیر داروهای مصنوعی می‌شود.
 

چای سبز:
 چای سبز سرشار از ویتامین‌ها و مواد معدنی بسیاری از جمله: پتاسیم، فسفر، منیزیم، کلسیم و… است. هر فنجان چای حدود ۲/۰ میلی‌گرم فلوئور دارد که در چای سبز از دیگر گونه‌های چای بیشتر است. وجود این مواد مغذی در چای سبز، آن را ماده مناسبی برای تعدیل فشار خون کرده و علاوه بر آن به حفظ سلامت اعصاب و عروق نیز کمک می‌کند.
 

خرما:
 جداول علمی تعیین کرده است که نیاز روزانه بدن انسان به ماده معدنی منیزیم در حدود ۲۵۰ میلی‌گرم است در حالی‌که هر صد گرم خرما ۶۳ میلی‌گرم از این ماده‌معدنی مفید را داراست.
 

بنابراین این میوه با دارا بودن طیف وسیعی از مواد‌معدنی که خاصیت کاهش فشار خون را دارند به راحتی و شایستگی می‌تواند به عنوان جایگزین شیرین کننده‌های تصفیه شده مثل قند و شکر قرار گیرد.
 

گلابی:
این میوه مفید و خوش‌طعم دارای ویتامین‌های A، B1، B2 و PP یا B3 و مقداری پروتئین بوده. همچنین حاوی چربی، قند طبیعی، منگنز، کلسیم و آهن است. تانن و املاح پتاسیم که در گلابی وجود دارد، برای مبتلایان به فشار خون بالا نافع است.
 

زیتون و برگ زیتون:
زیتون حاوی ویتامین‌های A‌ و C و پیش ساز ویتامین A (بتا کاروتن) است. روغن زیتون در به تعادل رساندن چربی‌های خون، اثر فوق‌العاده‌ای دارد. دم کردن برگ زیتون نیز به مقدار یک قاشق غذاخوری در یک فنجان آب یکی از بهترین داروهای معالج ازدیاد فشار خون و انسداد مجاری صفراوی به شمار می‌آید. بدین طریق که روزانه ۳ الی ۴ فنجان از این دم کرده را به فواصل بنوشند.
 

تره فرنگی:
تره‌فرنگی- پیازچه- ترب و… به دلیل دارا بودن فیبرهای غذایی و همچنین ویتامین‌های گوناگون نظیر ویتامین‌های گروه B و C ، همچنین گوگرد و موادی نظیر سلولز و ازت خواص ضد عفونی‌کنندگی داشته و در کنار آن قادر به کاهش فشار خون و چربی‌های خون است.
 

سویا:
اسید آمینه موجود در پروتئین‌های سویا عاملی برای تنظیم فشار خون هستند. مقادیر کم گوگرد و پروتئین‌های سولفوره موجود در پروتئین‌های سویا باعث افزایش دفع نمک از کلیه و کاهش دفع کلسیم می‌شود.
 
کلسیم ماده‌ای است که علاوه بر ساخت و نگهداری و سلامت استخوان‌ها و دندان‌ها در تنظیم فشار خون نیز نقش مهمی را ایفا می‌کند. افزودن حداقل ۲۵-۲۰ گرم محصولات پروتئینی دانه کامل سویا(مثل آجیل سویا) فشار را تا حد زیادی پایین می‌آورد.
 

گوجه فرنگی:
گوجه فرنگی یک «میوه- سبزی» است که دارای ویتامین‌های اساسی مانند ویتامین C، ویتامین A و… است. لازم است که تمامی گوجه خورده شود(یعنی پوست، تخم و گوشت آن) تا اثرات مفید آن نمایان شود. در واقع آب گوجه فرنگی «خون گیاهی» نامیده می‌شود و برای پایین آوردن فشار خون (البته بدون افزودن نمک) از آن استفاده می‌کنند.
 

گریپ فروت و لیموترش:
این دو میوه مفید به عنوان سردسته‌هایی برای مرکبات معرفی شده‌اند که در حقیقت بالا بودن میزان ویتامین C و املاح معدنی در آنها موجب شده تا از دیرباز برای کاهش فشارخون مورد استفاده قرار گیرند، استفاده از این میوه‌ها در وعده‌های میانی(میان وعده‌ها) می‌تواند به سایر عوامل در پایین‌ نگه داشتن سطح فشار خون کمک کند.
 

با صحبت در رابطه با میوه‌ها و سبزی‌ها به این نتیجه رسیدیم که هر نوع سبزی و میوه تازه، سرشار از مواد معدنی و ویتامین‌های مورد نیاز و ضروری برای سلامت دستگاه‌های بدن است و استفاده روزانه ۷-۶ وعده از آنها می‌تواند از بروز بیماری‌های قلبی- عروقی(فشار خون بالا- چربی خون بالا) و انواع سرطان‌ها جلوگیری کند، مضاف بر این که عنصر حرارت دهی در رابطه‌ با آنها قابل حذف بوده و مصرف آنها بدون درگیری در پروسه طبخ و فراهم سازی قابل اجراست. بنابر این مصرف میوه و سبزیجات خام (حدالامکان) و پخته را در برنامه غذایی خود داشته باشید.
 
حالا بد نیست کمی در رابطه با مواد پروئئینی صحبت کنیم:

مواد لبنی:
همان طور که بارها گفته شده است، شیر، ماست، پنیر و کلاً محصولات لبنی با دارا بودن مقدار زیادی کلسیم و به همراه ویتامین‌ها از منابع غذایی سرشار از مواد مغذی به شمار می‌آیند، اما شرط بهره بردن از آنها در یک رژیم سالم استفاده از انواع کم چرب آنهاست، بنابر این مصرف ۳-۲ وعده شیر یا ماست بدون چربی و یا ۳-۲ قوطی کبریت پنیر کم نمک و کم‌چربی را به شما توصیه می‌کنیم.
 

گوشت:
مصرف گوشت‌های قرمز به دلیل وجود چربی در لابه‌لای بافت و همچنین به دلیل افزایش دادن میزان اوره در افراد چندان توصیه نمی‌شود، ولی از آنجایی که منابع خوب آهن و روی و Vit B12 به شمار می‌آیند استفاده از انواع بی‌چربی آنها را تا حداکثر ۲ بار در هفته هر بار حداکثر ۱۸۰ گرم توصیه می‌کنیم. اما در رابطه با مرغ و ماکیان در صورتی که پوست آنها گرفته شده باشد تا ۲۵۰ گرم هم قابل قبول است.
 

ماهی بهترین گزینه در رابطه با گوشت‌ها به حساب می‌آید و جالب است بدانید که چربی موجود در بافت‌های ماهی نه تنها موجب افزایش کلسترول و سایر چربی‌های نامطلوب خون و عوارض قلبی- عروقی نمی‌شود، بلکه کلسترول خون را کاهش داده و به سلامت قلب و عروق کمک می‌کند. ماهی علاوه بر اسیدهای چرب امگا ۳(که تأثیرات شگرفی در کاهش فشار خون به دلیل جلوگیری از گرفتگی عروق دارد)، دارای مواد مغذی بسیار مفیدی است که این مواد در حفظ سلامتی عروق خونی تأثیر قابل توجهی دارند.
 

این روزها برخی از افراد از کپسول‌های امگا ۳ برای تعدیل چربی‌های خون استفاده می‌کنند، این کپسول‌ها غالباً در دوزهای ۳۰۰میلی‌گرمی در بازار موجود است و همچنان مصرف آنها جای بحث دارد.
 

توصیه اکید وجود دارد که امکا۳ مورد نیاز خود را به جای کپسول از ماهی تأمین کنید، زیرا عناصر سودمندی در ماهی وجود دارد که در مکمل‌های دارویی موجود نیست. به علاوه مصرف این قرص‌ها هرگز به مبتلایان به فشار خون بالا توصیه نمی‌شود، زیرا خطرات زیادی را برای این افراد به همراه دارد.
همچنین در بعضی متون به نقش افزایش دهنده فشار خون در سفیده تخم‌مرغ اشاره گردیده است، اما از آنجایی که تحقیقات گسترده‌ای در این زمینه صورت نگرفته است و همچنین سفیده تخم‌مرغ از منابع عالی پروتئینی به شمار می‌آید نمی‌توان منع مصرف آن را توصیه کرد، اما احتیاط در مصرف آن می‌تواند عاقلانه باشد.
 

حبوبات:
حبوبات منابع بسیار خوب و غنی‌ای از نظر فیبرهای قابل حل در آب هستند و استفاده از آنها برای کاهش دادن فشار خون نافع است. همچنین برخی از حبوبات از جمله عدس و لوبیا و نخود منابع خوبی برای به دست آوردن پروتئین(به جز منابع حیوانی) به شمار می‌آیند و در عین حال از آنها سوپ‌ها و آش‌های مقوی تهیه می‌شود که می‌تواند جایگزین غذای اصلی شود.

همچنین افزودن موادی مثل رب انار- آب نارنج- آب غوره و ما‌ست‌های کم چرب به عنوان چاشنی برای سوپ‌ها و آش‌ها دارای اثرات مفید تغذیه‌ای خواهد بود.
 

از آنجایی که بسیاری از افراد درگیر و مبتلا به فشارخون، از بیماری خود آگاه نیستند، توصیه بر پایش منظم آن وجود دارد، زیرا این بیماری مانند بالا بودن چربی‌های خون می‌تواند برای سالها به صورت بی‌سر و صدا وجود داشته باشد، بدون آن که هیچ گونه علائمی را در شخص مبتلا بروز دهد، از این رو مواردی به شکل توصیه‌وار در زیر مطرح می‌گردد و امید است با به کاربندی این موارد به حل مشکل بالا بودن فشارخون بپردازید:
۱ – مصرف آب سالم و گوارا به میزان قابل توجهی در روز توصیه می‌کنم، یک لیوان آب میوه رقیق شده با اندکی پودر ویتامین C موجب بهبود عملکرد دستگاه ایمنی و ترمیم سرخ‌رگ‌ها می‌شود.
 

۲ – مصرف نان‌ها و مواد کربوهیدراتی تهیه شده از آردهای سفید و بدون سبوس(تصفیه شده) را به حداقل برسانید و از نان‌های سبوس‌دار به خصوص حاوی سبوس جو دو سر استفاده کنید.
 

۳ – مصرف قند و شکر و سایر فرآورده‌های تهیه شده از آنها مثل نوشابه‌ها، مربا، ژله، شکلات، کیک‌ها و شیرینی‌ها را محدود و یا حذف کنید.
 

۴ – تحقیقات ثابت کرده است که کودکان پیش دبستانی که هر روز ۴ وعده میوه و سبزی و دو وعده لبنیات مصرف می‌کنند در نوجوانی فشار خون پایین‌تری نسبت به سایر افراد دارند و در اصل احتمال ابتلا به حمله قلبی، سکته و سایر بیماریهای ناتوان‌کننده در افرادی که زودتر به فشار خون مبتلا می‌شوند بیشتر است.
 

۵ – سعی در جویدن کامل غذا کرده و حتماً غذای خود را در محیطی آرام و به دور از استرس و تشنج میل فرمایید.
 

۶ – با اجتناب از مصرف غذاهای خیلی گرم یا خیلی سرد اعمال هضمی را بهبود بخشید.
 
۷ – نوشیدن هر نوع نوشیدنی را با غذا و در کنار غذای اصلی به دلیل تداخل در هضم محدود کنید.
 
۸ – از مصرف غذاهای سرخ کرده و یا غذاهایی که در درجه حرارت‌های بسیار بالا و یا با مدت زمان طولانی تهیه می‌شوند، خودداری کنید و به خاطر داشته باشید استفاده چند باره از روغن‌های آشپزی عاملی در بالا بردن فشار خون است.
 
۹ – از مصرف مواد حاوی افزودنی‌ها و غذاهای فرایند شده که حاوی مقدار زیادی نمک و ادویه‌ها هستند مثل انواع سوسیس و کالباس، غذاهای کنسروی، شورها، ترشی‌ها، چاشنی‌های کارخانه‌ای غذاها جداً خودداری کنید.
 
۱۰ – چای، قهوه و شکلات را بسیار محدود کنید و تا ۱ ساعت پس از صرف غذا چای ننوشید و به جای آنها از چای‌ها و دم‌کردنی‌های گیاهی(گل گاوزبان) استفاده کنید.
 
۱۱ – از مصرف نمک و غذاهای پرنمک و ادویه بپرهیزید، به جای نمک می‌توانید از گیاهان تازه یا خشک، ادویه‌‌جات مفید(زردچوبه- دارچین و…)، پودر سیر و پیاز و آب لیموی تازه استفاده کنید.

۱۲ – موادی مثل کره- خامه- مارگارین- دنبه- چربی‌های هیدروژنه- سس‌ها و روغن‌های جامد را از برنامه غذایی حذف کرده و به جای آنها از روغن زیتون- روغن‌های گیاهی مایع و روغن‌ ماهی استفاده کنید.
 
۱۳ – مغزه‌ها و دانه‌های گیاهی مثل گردو حاوی موادمغذی بی‌شماری هستند، می‌توانید از آنها در رژیم غذایی روزانه بهره ببرید. استفاده از آنها در سالادها به خوش طعم و مقوی کردن آنها کمک شایانی می‌کند.

۱۴ – از ماهی به میزان حداقل ۳ بار در هفته بهره ببرید و جایگزین گوشت‌های سفید به جای گوشت‌های قرمز را در برنامه غذایی خود داشته باشید.
 
۱۵ – از استرس بپرهیزید، زیرا یکی از عوامل بالا بردن فشار خون که بسیار سریع هم عمل می‌کنند، استرس و عصبانیت است.
 
۱۶ – هر روز زمانی را برای استراحت در نظر بگیرید و به خاطر داشته باشید، کار کردن بی‌وقفه بیشترین فشار را بر سلامتی شما وارد خواهد آورد، حتی اگر عادت به خوابیدن در میانه روز ندارید برای دقایقی چشم‌ها را روی هم گذاشته و به استراحت بپردازید.
 
۱۷ – ورزش‌هایی مثل: پیاده‌روی- شنا- دوچرخه?سواری ورزش‌های مناسبی برای پایین آوردن فشار خون به شمار می‌آیند، بنابر این حداقل ۳ بار در هفته هر بار حداقل ۳۰ دقیقه ورزش کنید.
 
۱۸ – از گلپر- آویشن- نعناع خشک- کنجد و… به جای جانشین‌های نمک استفاده کنید.
 
۱۹ – سیگار را به طور کامل از برنامه‌ زندگی خود حذف کنید.
 
امید است با راهکارهای تغذیه‌ای ارائه شده گامی مؤثر در جهت کاهش فشار خون و از بین علل ابتلا به بیماری‌های قلبی و عروقی برداشته و جاده زندگی را با همواری بیشتری طی کنید.
 

عواملی که باعث بالا رفتن فشار خون می‌شوند
 

 استرس:
هنگامی که در وضعیتی فوق‌العاده، اعم از تغییر موقعیت، اضطراب، عصبانیت و… قرار می‌گیریم، بدن ما فعالیت خود را با یک سری تغییرات سریع داخلی تنظیم می‌کند که یکی از مهم‌ترین آنها، آزاد شدن هورمون آدرنالین از غدد فوق کلیوی است که با افزایش تعداد ضربان قلب و تنگ کردن عروق به کمک یک سری ترشحات دیگر، منجر به بالا رفتن فشارخون و رسیدن خون اکسیژنه به عضلات و مغز می‌شود.
 

 نمک:
ثابت شده است که شیوع فشار خون بالا در مناطقی از جهان که مصرف نمک بالاست، بیشتر است. مصرف نمک زیاد از دوران شیرخوارگی پایه‌ای برای بالا رفتن فشار خون در سنین بالاتر خواهد شد. محدود کردن نمک در سالهای بعدی برای بازگرداندن فشار خون به سطح عالی کافی نیست و تا حدی منجر به بهبودی می‌شود. یک قاشق چایخوری نمک حاوی ۲۳۰۰ میلی گرم سدیم است که این مقدار معادل کل مقدار مصرفی توصیه شده روزانه را تشکیل می‌دهد.
 

 سیگار:
 با اولین پک به سیگار یا پیپ، فشار خون سیستولیک تا ۲۵ میلی‌متر جیوه افزایش می‌یابد و علت آن نیز، آزاد شدن آدرنالین است.
 تصلب شرائین (سخت‌شدن دیواره رگ‌ها):
تصلب شرائین علت اصلی پرفشاری مزمن خون است که عامل آغازین آن، آسیب به جدار داخلی عروق بوده و به دنبال رسوب کلسیم، کلسترول و فیبرین و… در جدار عروق رخ می‌دهد.
 

 چاقی:
 فشار خون بالا در افراد چاق، دو برابر نسبت به افرادی که اضافه وزن ندارند و در محدوده وزن نرمال قرار دارند، شایع‌تر است. در این موارد، کاهش اندک وزن نیز به پایین آوردن فشار خون شما کمک می‌کند.