به مناسبت یکم آبان روز آمار وبرنامه ریزی

آمار و برنامه ریزی

آمار، اصول و روش جمع آوری اطلاعات اولیه، مرتب و خلاصه کردن و نمایش دادن آنها، و بالاخره تجزیه و تحلیل اطلاعات اولیه و استخراج نتایج را به عهده دارد. برنامه نیز راه و روش معیّن برای آینده است. در حقیقت برنامه ریزی، کوششی سازمان یافته و آگاهانه برای هماهنگی، جمع بندی و تلفیق مطلوب و بهینه همه امکانات فیزیکی، مادی و نیروی انسانی برای رسیدن به هدف یا اهداف مورد نظر در زمان مشخص است. بنابراین، می توان گفت آمار مقدمه ای برای برنامه ریزی است و این دو علم از یکدیگر جدا نیستند.
دین و برنامه ریزی

دین اسلام که دینی کامل برای هدایت بشر است، از هیچ جنبه ای برای سعادت انسان چشم پوشی نکرده است. اگردر علوم امروز دقت کنیم، موفق ترین علم ها شالوده و اساسی دینی دارند که به بیانی دیگر به انسان ها عرضه می شوند. دو علم آمار و برنامه ریزی که بر مبنای حسابگری دقیق و تدبیر و تحقیق در راه استفاده از فرصت ها و امکانات بهینه زندگی نهاده شده اند نیز ریشه در دین دارند. در دین اسلام سفارش های بسیاری به محاسبه وقت و نفس، عاقبت اندیشی، داشتن هدف و برنامه ریزی برای استفاده از وقت و غنیمت شمردن فرصت برای اهداف مادی و معنوی انسان شده است.
برنامه ریزی فرصت ها

فرصتی که در اختیار آدمی قرار داده می شود، لحظاتی است که اگر با اندیشه و تدبیر از آنها به بهترین شکل استفاده شود، مقدمات نیل بشر را به هدف نهایی یعنی کمال فراهم می آورد. کسی که به این امر آگاه باشد، فرصت هایش را به بطالت نمی گذراند؛ چرا که می داند «فرصت ها سریع از دست می رود و دیر برمی گردد». در یک برنامه ریزی صحیح، شخص عاقل باتوجه به امکانات و هدف خویش، از لحظه لحظه عمرش استفاده می کند و می داند که «از دست دادن فرصت، غصه به همراه دارد.»
در اندیشه فرد

عاقبت اندیشی و آماده شدن برای زندگی جاودانی، از سفارش هایی است که در آموزه های دینی بسیار مورد توجه قرار گرفته است. امام علی علیه السلام دراین باره می فرمایند:

«خدا رحمت کند کسی را که چند روز زندگی دنیا را غنیمت شمارد و پیش از آنکه مرگ او فرا رسد، خود را آماده سازد و از اعمال نیکو توشه آخرت برگیرد».
معیشت درست

یکی از اصول برنامه ریزی، تلفیق و جمع بندی بهینه کلیه امکانات فیزیکی و مادی و نیروی انسانی در راه رسیدن به هدف است. به عبارت دیگر، برنامه ریزی اقتصادی و تأمین اقتصاد و معیشت زندگی، مهم ترین قسمت از تعریف برنامه ریزی را تشکیل می دهد. پیشوایان دینی ما نیز به این امر توجه کرده اند. حضرت علی علیه السلام در این مورد می فرماید: «مؤمن باید شبانه روز خود را به سه قسمت تقسیم کند: زمانی برای نیایش و عبادت پروردگار، زمانی برای تأمین هزینه زندگي و زمانی برای واداشتن نفس به لذت هایی که حلال و مایه زیبایی است. خردمند را نشاید جز آنکه در پی سه چیز حرکت کند: کسب حلال برای تأمین زندگی، گام نهادن در راه آخرت یا به دست آوردن لذت های حلال». امام صادق علیه السلام هم در حدیثی می فرماید: «بنده ای حقیقت ایمان را به کمال نمی رساند، مگر آنکه سه خصلت در او باشد: فهم در دین، برنامه ریزی درست در اقتصاد زندگی و شکیبایی در برابر گرفتاری ها و مصیبت ها».
محاسبه دینی

در دین اسلام، سفارش بسیاری به محاسبه رفتارهای روزانه و اعمال و کردار شده است. امام کاظم علیه السلام در این مورد می فرماید: «کسی که همه روز به حساب خویشتن نرسد، از ما نیست».

در جای دیگری از حضرت علی علیه السلام نقل شده است: «بندگان خدا! خود را بسنجید پیش از آنکه مورد سنجش قرار گیرید. پیش از آنکه حسابتان را برسند، به حساب خود برسید؛ پیش از آنکه راه گلو گرفته شود، نفس راحت بکشید؛ و پیش از آنکه با زور شما را به اطاعت وادارند، فرمانبردار باشید».
تدبیر، سرمایه برنامه ریزی

در تدبیر هر کاری، برنامه ریزی، سازماندهی، هماهنگی، هدایت و کنترل آن کار نهفته است. علامه طباطبایی رحمه الله در معنای تدبیر می نویسد: «تدبیر به معنای این است که چیزی را به دنبال چیزی بیاوری. مقصود از آن این است که اشیای متعدد و مختلف را طوری تنظیم کنی و ترتیب دهی که هر کدام در جای خاص خود قرار بگیرد، به طوری که به محض تنظیم آن، غرضی که از هر کدام آنها داری و فایده ای که هر کدام دارند، حاصل گردد».
خانواده، نیازمند برنامه ریزی

برای داشتن زندگی سالم و هدفمند، برنامه ریزی و همکاری در اجرای آن از طرف افراد خانواده لازم است. بزرگان دین این نکته را در زندگی خود به شیوه شایسته ای رعایت می کردند، برای نمونه، زندگی حضرت فاطمه زهرا علیهاالسلام چنین برنامه ای داشت. علی علیه السلام برای خانه خود از بیابان هیزم جمع آوری می کرد و آب می آورد و نظافت می کرد و فاطمه علیهاالسلام هم آرد می کرد و خمیر می نمود و نان می پخت. همچنین حضرت زهرا علیهاالسلام روزها را کار می کردند و شب ها را به عبادت خدا می پرداخت.
برنامه ای برای کمال

در آیات قرآن هدف آفرینش انسان، عبادت و بندگی معرفی شده و هر انسانی برای رسیدن به این هدف، به اجرای برنامه ای از سوی خداوند، دعوت شده است. در آیه 77 سوره حج، خداوند پنج مرحله دستور و برنامه را برای رسیدن به رستگاری مشخص کرده و می فرماید: «ای کسانی که ایمان آورده اید! رکوع و سجده کنید، پروردگارتان را عبادت کنید و کار نیک انجام دهید تا رستگار شوید». در آیات دیگر درمورد کار نیک به این نکته اشاره می کند که تقوا و ترس از خداوند سبب می شود انسان برای فردای قیامت بیندیشد و اعمال خود را پاک و پاکیزه و خالص کند.
جایگاه برنامه در ادعیه

از آنجا که معصومان علیهم السلام انسان های کاملی بوده اند، به داشتن برنامه در زندگی و استفاده از زمان های خویش برای رسیدن به هدف که همان عبادت خداوند است، اهمیت بسیاری می دادند. در ادعیه ای که از آن بزرگان به ما رسیده است، شواهدی بر این ادعا وجود دارد؛ چنان که حضرت علی علیه السلام در دعای کمیل می فرماید: «خداوندا! به حقیقت و ذات مقدست و بزرگ ترین صفات و اسمای مبارکت سوگندت می دهم که اوقات مرا در شب و روز به یاد خود آبادگردانی و پیوسته به خدمت بندگی ات بگذرانی و اعمالم را مقبول حضرتت فرمایی تا کردار و گفتارم همه یک جهت و خالص برای تو باشد و احوالم تا ابد به خدمت و طاعتت مصروف گردد».