تاثیرات مثبت و منفی زبازی‌های رایانه‌ای بر کودکان
اگر دیرزمانی نه چندان دور، شاید دونسل پیشتر،کودکان با الک دولک و یه‌قل‌دوقل ساعات فراغت خود را پر می‌کردند و البته از این بازیها لذت زیادی هم می‌بردند، حالا یکی از کارهای همیشگی پدر و مادرها رفتن به ویدئوکلوپ‌هاست که انواع بازی‌های رایانه‌ای را برای فرزندان خود بخرند و آنها ساعت‌ها از وقت خود را با این بازیها سپری کنند.
امروزه بازی‌های رایانه‌ای در تمام سنین، هم به امری عادی و طبیعی تبدیل شده و هم دغدغه‌ای جدی برای پدرها و مادرهاست.
دلشوره‌ای دائمی در مورد اثرات مخرب این نوع بازیها در روحیه و جسم کودکان یا عدم موفقیت در برنامه‌های اصلی زندگی مثل درس خواندن به دلیل صرف وقت زیاد برای این بازیها و… را می‌توان در حرف‌های روزمره والدین دید و شنید.
در این نوشتار، سعی شده به‌صورتی خلاصه و قابل استفاده برای همه، وجوه مختلف این موضوع بررسی و تاثیرات مختلف این دسته از بازیها مورد کاوش قرار گیرد.
هیچ‌یک از پزشکان، روانشناسان و… منکر اثرات مثبت بازی‌های رایانه‌ای نیستند. آنچه که همه برآن توافق دارند، دقت در نوع بازی خریداری شده و مدت زمانی است که بچه‌ها برای این بازیها صرف می‌کنند.
حالا بد نیست با چند نکته از تأثیرات مثبت این بازیها هم آشنا شویم.
تاثیرات مثبت
الف: بازی‌های رایانه‌ای بچه‌ها را با کامپیوتر و فناوری اطلاعات آشنا می‌کنند.
امروزه عدم آشنایی با کامپیوتر و کاربردهای آن، حتی به نوعی کم‌سوادی تشبیه می‌شود. پس، از این منظر، بازی‌های کامپیوتری برای برداشتن گام‌های نخست کودکان به‌منظور آشنایی با این فناوری، قابل توجه و تأمل هستند.
این نوع یادگیری، به دلیل علاقه بچه‌ها به بازی، از بهترین شیوه‌های آموزشی محسوب می‌شود.
ب: بازی‌های کامپیوتری، می‌تواند برای کودکان، تمرینی درچند زمینه باشد:
- تمرین منطق و حل مسائل: چند سالی است که در کشور ما هم، گذراندن دوره‌های پیش دبستانی الزامی شده است. در این دوره‌ها کودکان بیشتر با مفاهیم کلی مورد نیاز در برنامه‌های آموزشی، آن‌هم از طریق بازی و سرگرمی آشنا می‌شوند.
برخی از بازی‌های رایانه‌ای می‌توانند این نقش را در سنین پایین‌تر و در خانه ایفا کنند.
۲- تقویت مهارت‌های فضایی: این‌هم یکی دیگر از خصوصیات شاید منحصر به فرد اینبازی‌هاست. خصوصیتی که در کمتر بازی و سرگرمی‌ای می‌توان آن را یافت که هم کودکان با علاقه به آن بپردازند و هم چشم و مغزشان با فضاهای سه بعدی، نحوه گردش و تغییر شکل در فضا و… آشنا شوند.
دقت در این نکات، نقش والدین در انتخاب بازی‌های مناسب را بیشتر روشن می‌کند.
ج: بازی‌های رایانه‌ای می‌توانند موقعیتی را برای بازی همزمان بچه‌ها و والدین با هم فراهم سازند.
در دوره‌ای که والدین حتی برای کارهای شخصی خود، فرصت چندانی ندارند، دقایقی بازی با بچه‌ها، موهبتی است که از این جعبه‌های جادویی ساخته است.
اگر قدری در این موضوع دقت کنیم به یقین اهمیت آن را درمی‌یابیم. ارزش زمانی که برای کودک خود می‌گذاریم آن‌گاه روشن‌تر خواهد شد که توجه کنیم، از این طریق فرصتی را برای ذکر چند نکته کوتاه یافته‌ایمآن هم درست در همان زمان که کودک‌مان غرق در شادی و لذت است و به قول اساتید تربیت، این فرصت‌‌ها بهترین زمان برای تذکراتی مختصر هستند. فراموش نکنیم که همین در کنار هم بودن نیز به‌تنهایی بسیار مفید خواهد بود و آثار تربیتی فراوانی درپی خواهد داشت.
د : بعضی از بازیها تمرینی برای یادگیری مهارت‌های زندگی هستند.
با انتخاب بازی‌های مناسب، می‌توان در کنار سرگرمی، بچه‌ها را با مهارت‌های مختلفی که در سنین بالاتر به آنها نیازمندند، آشنا کرد.
این نوع آموزش چون از طریق بازی و بدون باید و نبایدهای گاه‌وبیگاه والدین صورت می‌گیرد، اثراتی عمیق‌تر و ماندگارتر دارد.
ه : بازیها، سرگرم کننده و مفرح هستند.
در نهایت، این بازیها به دلیل سرگرم‌کننده بودن و ایجاد حس نشاط، می‌توانند در روحیه بچه‌ها مؤثر بوده و دقایق خوشی را برایشان فراهم کنند. همزمان با بازی، کودک علاوه بر تخلیه انرژی با فضایی شاد مواجه است که برای ادامه برنامه‌های روزانه، کمک مناسبی برای اوست. البته باز هم تأکید بر انتخاب مناسب بازی، ضروری است.
تاثیرات منفی
همه ما خوب می‌دانیم که بخش عمده‌ای از بازی‌های رایانه‌ای به دلایل مختلف برای کودکانمان سرگرمی مناسبی نیستند و گذراندن زمانی هر چند در اوقات فراغت، نه‌تنها اثری مثبت در روحیه آنها نمی‌گذارد که باعث خستگی، عصبانیت، استرس و مسائلی از این دست می‌شوند.
به همین دلیل بد ندیدیم شما را با مهم‌ترین اثرات منفی این نوع بازیها نیز آشنا کنیم.
۱- انزوا و تنهایی کودکان :کودکان اغلب تنها بازی می‌کنند و هنگام بازی، به دلیل هیجان و استرس ناشی از صحنه‌ها، برای زمانی طولانی کمتر متوجه اطراف خود هستند؛ به همین دلیل متخصصان امر معتقدند، عادت بیش از حد به این نوع بازیها و گذراندن زمانی طولانی در برابر صفحه‌های نمایش بازی، که برخی آن را اعتیاد می‌دانند و می‌نامند باعث دوری از جمع و در نهایت انزوا و تنهایی بچه‌ها می‌شود. این موضوع ممکن است تا سالیان سال با این افراد همراه باشد.
۲-ترویج رفتارهای خشن:کودکان بشدت آماده الگوبرداری و تکرار کارهایی هستند که می‌بینند. همان‌طور که می‌دانیم و دیده‌ایم و خوانده‌ایم در اکثر بازی‌های کامپیوتری، کودکان با صحنه‌های خشونت‌بار، زد و خوردها و حتی کشتن برای پیروزی مواجه‌اند و حتی کودکان باید هرچه خشن‌تر بازی کنند تا بازی را ببرند. نیاز به توضیح و استدلال نیست که این مسائل، کودکان را به رفتارهای خشن ترغیب کرده و اثرات مخربی در ذهن و روحیه آنها بجا می‌گذارد
۳- ارائه شخصیتی ضعیف از زنان:در اکثر بازیها و بسته به انگیزه طراحان، زن‌ها شخصیت‌هایی ضعیف قلمداد می‌شوند. این موضوع نیز از آن دست مسائلی است که در ذهن کودک نقش می‌بندد و در مراحل مختلف زندگی، حتی به مادر خود، کمتر اطمینان می‌کند و در ضمیر ناخودآگاهش، مادر، خواهر و… را فاقد قدرت لازم برای تحلیل و حل مشکلات می‌بیند. پس آنها را مشاوران خوبی نمی‌داند و گرایشش به سوی دوستانی است که در ظاهر قوی‌ترند.
۴-آمیختگی خیال و واقعیت:پرورش تخیل، به عنوان گامی برای دستیابی به موفقیت‌های آتی کودکان، حائز اهمیت است، اما تداخل خیال با واقعیت همان‌قدر خطرناک است. کودکی که با مسائل واقعی همان‌گونه برخورد می‌کند که با آنچه در روِیا و خیال خود می‌سازد، در زندگی حال و آینده با مشکلات عدیده‌ای روبرو می‌شود. این تداخل می‌تواند تا آنجا خطر آفرین باشد که فرزند ما را در مواجهه با واقعیت از پا درآورد. عدم آموزش صحیح و نگاه منطقی به بازی‌های کامپیوتری این خطر را در مسیر زندگی کودکان قرار می‌دهد.
۵-آسیب های درسی : این تاثیر منفی دیگر مانند روز روشن است و کمتر کسی است که اهمیتش را نداند.
اما نکته آخر این که متاسفانه بسیاری از بازیها، فعالیتی که به نوآوری، خلاقیت و تفکر مستقل مربوط باشند را ارائه و آموزش نمی‌دهند. بنابراین کودک ما هنگام انجام این بازیها، تنها وقت خود را گذرانده است.
دلایل بچه‌ها برای بازی
بچه‌ها به علت‌های مختلفی به بازی‌های کامپیوتری روی می‌آورند اما در بررسی‌های به‌عمل آمده، بیشترین دلایل علاقه کودکان به این بازیها عبارتند از:
- مفرح بودن و سرگرم‌کننده بودن بازیها
- رها کردن تنش‌های خود
- از بین بردن کسالت و بی‌حوصلگی
- بهبود مهارت‌های بازی
- احساس برتری و تحت کنترل داشتن چیزها یا افراد.
قطعا طراحان بازیها با توجه به این نکات، تولید بازیها را ادامه می‌دهند؛ ما نیز باید با درک نیازهای بچه‌ها و آنچه ایشان دوست دارند در انتخاب نوع بازی دقت لازم را به‌کار گیریم تا هم کودکان از بازی لذت ببرند، هم تا حد ممکن از اثرات منفی این‌گونه بازیها در امان باشند.
آماری درباره بازیها
متاسفانه ما آمار دقیقی از بازی‌های کامپیوتری کودکان، انواع آن، سنین آغاز این بازیها و… در کشورمان نداریم، اما برای آن‌که بدانیم در کشورهای دیگر نیز کودکان و نوجوانان به صورت افراطی از این قبیل بازیها استفاده می‌کنند، آماری را در مورد سایر کشورها ذکر می‌کنیم.
۸۳ درصد از افراد ۸ تا ۱۸ سال حداقل یک دستگاه بازی رایانه‌ای در خانه دارند، ۳۱درصد ۳ بازی یا بیشتر و ۴۹درصد سیستم بازی‌های رایانه‌ای را در اتاق خواب خود دارند.
۹۷درصد از نوجوانان به طور مداوم از بازی‌های رایانه‌ای استفاده می‌کنند.
۶۳ درصد از مردم آمریکا در ۶ ماه گذشته از یک بازی رایانه‌ای استفاده کرده‌اند و در مقایسه ۵۳ درصد مردم به دیدن یک فیلم رفته‌اند.
۴۵درصد از افراد مورد پرسش، معتاد به بازی رایانه‌ای هستند و تقریبا یک سوم بازی‌کنندگان مشتاق، در سنین بین ۶ تا ۱۷ سال قرار دارند.
۹۷درصد نوجوانان از بازی‌های کامپیوتری استفاده می‌کنند.
یک سوم والدین گاهی اوقات یا همیشه با بچه‌های خود بازی می‌کنند.
که این مورد آخر بسیار قابل توجه است.
خلاصه کلام
- بسیاری از بازیها سرگرم‌کننده و مناسب هستند.
- بازی‌های خشن منجر به ایجاد رفتارهای خشن و عصبی در کودکان می‌شوند.
- بازی بیش از حد و نامتعادل باعث بروز نشانه‌های اعتیاد به بازی می‌شود.
- والدین باید بازیها را همانند تلویزیون دیدن کودکان کنترل کرده و محدود کنند.
سعی کنید بازی‌هایی را تهیه کنید که:
-خشونت نداشته و متناسب با سن بچه‌ها باشند.
- حتی الامکان بازی‌هایی را انتخاب کنید که چند نفر بازیکن بخواهد تا بچه‌ها را به بازی گروهی تشویق کند.
- بازی‌هایی را انتخاب کنید که بازیکن را مجبور کند تا در محیط بازی تصمیم بگیرد که این کار سخت‌تر از کشتن و مشت زدن در بازی است.
نکاتی برای والدین
- مدت زمان بازی را محدود کنید.
- به شرح و توضیح بازی و گروه سنی متناسب برای بازی دقت کنید.
- از بچه‌ها بخواهید تا تکالیف خود را قبل از بازی انجام دهند.
- دستگاه بازی یا کامپیوتر را در اتاق خواب کودکان قرار ندهید.
- با کودک خود بازی کنید و از این بازی لذت ببرید.
- در مورد محتوای بازی (این‌که در بازی چه اتفاقی خواهد افتاد؟) از کودک خود سؤال کنید.
- کودک خود را تشویق کنید تا با دوستانش نیز بازی کند یا سایر فعالیت‌ها، غیر از بازی‌های رایانه‌ای (بویژه فعالیت‌های اجتماعی) را انجام دهد